Pierwszą z trzech grup okoliczności mogących powodować wszczęcie procesu o tzw. „unieważnienie ślubu kościelnego” są przeszkody małżeńskie, nazwane zrywającymi.
Jest ich 12 i wszystkie one powodują podstawę do rozpoczęcia procedury o – niepoprawnie określany – „rozwód kościelny”.
Co to jest przeszkoda małżeńska?
W doktrynie kanonistycznej wskazuje się na dwojakie rozumienie pojęcia przeszkody małżeńskiej.
Szerokie pojmowanie zakłada, iż z przeszkodą mamy do czynienia wówczas, gdy wystąpi taka okoliczność, która uniemożliwia ważne lub godziwe zawarcie sakramentalnego związku małżeńskiego. W tym przypadku przeszkoda małżeńska może pochodzić z prawa Bożego albo ludzkiego.
Przykładem są wady zgody małżeńskiej (np. błąd co do osoby albo symulacja), brak formy kanonicznej (np. nieobecność dwóch świadków podczas uroczystości ślubu kościelnego), czy też zakaz zawarcia małżeństwa (np. nałożony przez sąd kościelny pomimo wydania wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa).
Z kolei wąskie postrzeganie przeszkody małżeńskiej dotyczy bezpośrednio nupturienta, czyli osoby chcącej zawrzeć ślub kościelny.
Może nią być okoliczność lub sytuacja osobowa dotycząca wprost przyszłej panny młodej lub pana młodego, która uniemożliwia ważne lub godziwe zawarcie małżeństwa w Kościele katolickim. Przykładem jest przeszkoda wieku.
Przeszkoda wieku (impedimentum aetatis)
Jako prawnik i adwokat kościelny dodam, iż określenie minimalnego wieku warunkującego ważne zawarcie małżeństwa nie pochodzi z Kościoła katolickiego. Znane ono było już w prawie żydowskim, rzymskim i germańskim.
Kodeks Prawa Kanonicznego wskazuje, że „Nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku życia” (kan. 1083 § 1).
Oznacza to, że ślub w Kościele katolickim ważnie może zawrzeć 14-letnia dziewczynka i 16-letni chłopiec.
Dyspensa, czyli ślub kościelny dwojga 13-latków
Intrygującym faktem jest istnienie możliwości uzyskania dyspensy, czyli odejścia od tego przepisu. Konsekwencją tego będzie sytuacja w której ślub ważnie zawrze dziewczynka i chłopiec w wieku np. 13 lat.
Jednakże uzyskanie dyspensy byłoby możliwe tylko wówczas, gdy nupturient spełniałby wymogi prawa naturalnego, czyli był na tyle dojrzały, aby móc wyrazić w pełni świadomie zgodę małżeńską.
Dyspensa możliwa, ale trudna do uzyskania
W celu zapobieżenia nadużyciom w zakresie dyspensowania od przeszkody wieku, wprowadzono w Kodeksie Prawa Kanonicznego przepis w myśl którego: „Konferencja Biskupów ma prawo ustalić wyższy wiek do godziwego zawarcia małżeństwa” (kan. 1083 § 2).
Konferencja Episkopatu Polski ustaliła, że do godziwego zawarcia małżeństwa wymaga się ukończenia 18 lat zarówno przez mężczyznę, jak i przez kobietę. Przepisy prawa kanonicznego przewidują jednak jeden wyjątek.
Wyjątki dla kobiet
Pomimo obowiązywania przepisów odnoszących się do minimalnego wieku umożliwiającego ważne i godziwe zawarcie małżeństwa, wprowadzono jeden wyjątek.
Odnosi się on do kobiety, która nie osiągnęła 18 lat, ale ukończyła lat 16. Wówczas istnieje możliwość uzyskania dyspensy, która jest udzielana przez ordynariusza miejsca (najczęściej biskupa diecezjalnego).
Brak jest jednak wyjątków dla mężczyzn. Chłopiec, który ukończył 16 lat, lecz nie osiągnął pełnoletniości nie może skorzystać z dyspensy. Oznacza to, iż do ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa koniecznym jest osiągnięcie przez 18 roku życia.
Niegodziwość to nie to samo co nieważność
Ukończenie 18 lat przez kobietę i mężczyznę odnosi się jedynie do godziwości zawartego związku małżeńskiego. Pojęcie to wiąże się ze sferą winy moralnej, a nie z ważnością dokonywanej czynności prawnej.
Oznacza to, iż zawarcie kanonicznego związku małżeńskiego 14-letniej dziewczynki i 16-chłopca będzie co prawda niegodziwe, lecz ważne w świetle prawa kanonicznego.
Dlatego też zostanie wykluczona możliwość zainicjowania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Dowiedz się więcej
Kancelaria Kanoniczna systematycznie przygotowuje merytoryczne i wartościowe artykuły. Ich autorami są osoby posiadające wykształcenie prawno-kanoniczne. W szczególności adwokat kościelny i prawnik kanonista.
Wszystkie interesujące artykuły znajdziesz tutaj: pokaż